แมลงวัน (fly) อยู่ในอันดับ Diptara อยู่ในอันดับเดียวกับ ยุง (mosquito) ริ้น (midges) เหลือบ (gadfly) แมลงหวี่ (common fruit fly) เป็นแมลงศัตรูสำคัญอีกชนิดหนึ่งของมนุษย์ และสัตว์เลี้ยง แมลงวันมีปากแบบซับดูด (sponging type) กินอาหารที่เป็นของเหลวได้เท่านั้น ถ้าอาหารเป็นของแข็งจะปล่อยน้ำย่อยออกมาย่อยอาหาร ก่อนใช้ปากที่มีลักษณะคล้ายฟองน้ำซับดูดของเหลวนั้น แมลงวัน (fly) สามารถก่อความรำคาญ เป็นพาหะนำโรคหลายชนิดที่ติดต่อสู่คนและสัตว์เลี้ยง แมลงวันที่พบเกี่ยวข้องกับคนมาก ในประเทศไทยมี 3 ชนิด ได้แก่

 

• แมลงวันบ้าน (House fly)
• แมลงวันหัวเขียว (Blow fly)
• แมลงวันหลังลาย (Flesh fly)

 

 

แมลงวันบ้าน (House fly)

 

ชื่อวิทยาศาสตร์ Musca domestica อยู่ในวงศ์ Muscidae มีขนาดประมาณ 6-8 มิลลิเมตร ลำตัวสีดำเทา มีแถบดำ 4 เส้น พาดตามยาวด้านหลังของส่วนอก ทั่วลำตัวมีขนขนาดเล็กสีเทาดำจำนวนมาก เพศผู้มีตาชิดกันมากกว่าเพศเมีย ก่อความรำคาญ พบเห็นได้บ่อยที่สุดในบ้านและร้านอาหาร แหล่งเพาะพันธุ์ของแมลงวัน ได้แก่ อินทรียวัตถุที่เน่าเปื่อย ซากสัตว์ อุจจาระของคนและสัตว์ ขยะจากบ้านเรือน ร้านอาหาร ที่พักและโรงแรม แมลงวันบ้านส่วนใหญ่หากินห่างจากแหล่งเพาะพันธุ์ ในรัศมีประมาณ 500 เมตร แต่อาจบินได้ในระยะ 1-5 กิโลเมตร

 

แมลงวันบ้าน (house fly) เพศเมียตลอดอายุขัยวางไข่ประมาณ 500 ฟอง บนอินทรียวัตถุที่เน่าเปื่อย ซากเน่า กองขยะ และอุจจาระ วางไข่เป็นกลุ่มๆ กลุ่มละ 75-120 ฟอง วางไข่ 5-6 ครั้ง ตลอดอายุขัย วงจรชีวิตจากระยะไข่ถึงตัวเต็มวัยใช้เวลา 10-12 วัน

 

เมื่อแมลงวันตอมอาหาร เรามีโอกาสที่จะได้รับเชื้อจุลินทรีย์ซึ่งติดมาตามขา ปาก และลำตัวของแมลงวันบ้าน อย่างไรก็ดีปริมาณเชื้อโรคที่ติดมานั้น มักไม่มากพอที่จะทำให้เกิดโรค ยกเว้นโรคบิดที่เกิดจากเชื้อแบคที่เรีย Shigella เชื้อโรคส่วนใหญ่ต้องใช้เวลาเพิ่มปริมาณในอาหารที่แมลงวันลงเกาะให้ถึงระดับมากพอที่จะทำให้เกิดโรคได้ ดังนั้นเราจึงควรกินอาหารที่ปรุงสุกใหม่ ไม่กินอาหารที่ตั้งทิ้งไว้โดยไม่มีที่ปิดหรือฝาชีครอบ

 

มีการศึกษาวิจัย พบเชื้อโรคที่ติดมากับแมลงวันบ้าน 65 ชนิด ที่สามรถก่อให้เกิดโรคได้ เช่น โรคไข้รากสาด อหิวาตกโรค โรคบิด ท้องร่วง ท้องเสีย อาหารเป็นพิษ วัณโรค โรคแอนแทร็กซ์ ตาอักเสบ พยาธิ  โปลิโอ โรคเรื้อน โรคตับอักเสบชนิดเอและบี

 

 

แมลงวันหัวเขียว (Blow fly)

 

เป็นแมลงวันขนาดใหญ่ชนิดหนึ่งที่พบได้ทั่วไปตามชุมชนที่มีสิ่งปฏิกูลต่างๆ เป็นแมลงวันที่มีส่วนท้องและอกเป็นสีเขียวหรือสีเขียวแกมน้ำเงินถึงดำ มีลักษณะสีสดใส สะท้อนแสงแวววาว ส่วนหัวจะไม่เป็นสีเขียวมีตารวมขนาดใหญ่สีแดงหรือสีน้ำตาล ลำตัวมีลักษณะค่อนข้างกลม ความยาว 6-14 มิลลิเมตร ตัวเต็มวัยชอบอาศัยตามบริเวณบ้าน กองขยะ รวมทั้งซากเน่าเปื่อย และสิ่งปฏิกูลต่างๆ พบได้มากในประเทศไทย มีลำตัวใหญ่กว่าแมลงวันบ้าน แต่พบน้อยกว่าแมลงวันบ้านหลายเท่าตัว ชนิดที่พบมากที่สุดในประเทศไทย คือ Chrysomya megacephala

 

แมลงวันหัวเขียว (blow fly) เพศเมียเริ่มวางไข่เมื่ออายุได้ 7 วัน วางไข่ประมาณ 220 ฟอง จากไข่ฟักเป็นตัวเต็มวัย ใช้เวลาประมาณ 12 วัน ตัวเต็มวัยอยู่ได้ประมาณ 30-50 วัน

 

 

แมลงวันหลังลาย (Flesh fly)

 

แมลงวันหลังลาย (flesh fly) อยู่ในวงศ์ Sarcophagidae เป็นแมลงวันที่พบกระจายอยู่ทั่วไปในประเทศไทย แต่มีความหนาแน่นต่ำ มีขนาดกลางจนถึงขนาดใหญ่ ประมาณ 9-12 มิลลิเมตร ใหญ่กว่าแมลงวันบ้านและแมลงวันหัวเขียว ลำตัวมีสีเทาเข้มหรือสีเทาอ่อน สาเหตุที่เรียกแมลงวันหลังลาย เนื่องจากปล้องด้านบนมีลายคล้ายตารางหมากรุก ชนิดที่พบบ่อยในประเทศไทยคือ Sarcophaga ruficornis แมลงวันหลังลายเป็นสาเหตุของการเกิดภาวะ myiasis คือภาวะแผลที่มีหนอนแมลงวันในร่างกายของคนและสัตว์

 

การควบคุม และกำจัดแมลงวัน

 

ควบคุมโดยวิธีกล เป็นการกำจัดแมลงวันในระยะต่างๆด้วยแรงคนหรือเครื่องมือการจับ เช่น การเก็บหนอน การใช้สวิงจับ การใช้กรงหรือมุ้งตาข่าย การใช้กล่องดักจับ และการใช้ไม้ตีแมลงเป็นต้น

 

การกำจัดโดยชีววิธี

 

• ตัวห้ำ (Predators) ที่ชอบจับกินแมลงวัน ทั้งตัวเต็มวัย และระยะตัวหนอนหรือดักแด้ ได้แก่ แมงมุม จิ้งจก คางคก และนก เป็นต้น
• ตัวเบียน (Parasitoids) ที่ชอบวางไข่เป็นพาหะในร่างกายแมลงวันหรือในตัวหนอนแล้วทำให้ตายได้ เช่น แตนเบียน และด้วงก้นกระดก
• ใช้จุลินทรีย์ ได้แก่ เชื้อราไมโครไรซา เป็นต้น

 

ใช้กับดัก เนื่องจากแมลงวันมีนิสัยชอบเกาะตามวัสดุที่ห้อยแขวนในแนวดิ่ง เช่น ใช้เชือกหรือวัสดุที่เป็นเส้น ยาวประมาณ 1-2 เมตร ทาหรือชุบน้ำตาลผสมสารเคมี เช่น ไดอะซิโนน (diazinon), เฟนิโทรไทออน (fenitrothion) หรือ พิริมิฟอส-เมทิล (pirimiphos-methyl)

 

การใช้เหยื่อพิษ วิธีนี้ใช้เหยื่อหรืออาหารที่แมลงวันชอบผสมสารกำจัดแมลง เช่น เศษอาหาร ผลไม้เน่า เนื้อเน่า ผสมกับสารเคมีในข้างต้นที่กล่าวมา

 

การฉีดพ่นด้วยสารสกัดสมุนไพรเพื่อกำจัดตัวอ่อนของแมลงวันในระยะต่างๆ เช่น สารสกัดจากส้มป่อย รากหนอนตายหยาก เป็นต้น

 

ใช้สารเคมี

 

• การใช้เครื่องพ่นควัน โดยใช้สารเคมีกลุ่ม Organophosphorus หรือ Carbamate ได้แก่ Diazinon, Diflubenzuron, Cyromazine เป็นต้น
• การฉีดพ่นสารเคมี ได้แก่ ไดอะซิโนน (diazinon), เฟนิโทรไทออน (fenitrothion) หรือ พิริมิฟอส-เมทิล (pirimiphos-methyl) เป็นต้น